Sâm cau - vị thuốc có độc của núi rừng Tây Bắc

1. Đặc điểm

Sâm cau có tên khoa học Curculigo orchioides Gaertn thuộc họ tỏi voi lùn, tên khác là Ngải cau, Tiên mao, Cồ nốc lan, là loại cây thảo mọc hoang ở những vùng núi rừng tại Việt Nam, Ấn Độ, Malysia, Thái Lan, Philippine... Tên thuốc là Rhizoma Curculiginis, Đông y gọi là Tiên mao và cho rằng có vị cay, tính ấm, hơi có độc.

Cây sống lâu năm cao khoảng 30cm hoặc hơn. Có từ 3 đến 6 lá, hình mũi mác xếp nếp tựa như lá cau nên gọi là sâm cau. Phiến lá thon hẹp, hai mặt lá nhẵn gần như cùng màu, gân song song, dài 40cm, rộng 2 đến 3,5 cm, cuống dài 10 cm. Thân rễ hình trụ cao, dạng củ, to bằng ngón tay út, có rễ phụ nhỏ, vỏ thô màu đỏ thẫm, bên trong màu vàng ngà.

Hoa màu vàng xếp 3 đến 5 cái nhỏ thành cụm, trên một trục ngắn ở kẽ lá, nằm trong những lá bắc hình trái xoan lợp lên nhau, đài 3 răng có lông; tràng 3 cánh nhẵn, nhị 6 xếp thành hai dãy, chỉ nhị ngắn, bầu hình thoi, có long rậm. Hoa có vào mùa hè, mùa thu. Quả nang thuôn, dài 1,5 cm, chứa từ 1 đến 4 hạt phình ở đầu. Thu hoạch quanh năm, nhưng tốt nhất vào mùa thu; bộ phận thu hoạch làm thuốc là thân rễ mang về cạo sạch vỏ ngoài hoặc để nguyên ngâm nước gạo để khử độc, rồi phơi hay sấy khô cất sử dụng dần.

2. Công Dụng:

Ở Ấn Độ cho rằng sâm cau có tính chất nhầy dịu, tác dụng lợi tiểu, bổ, kích dục, sử dụng chữa trĩ, vàng da, hen suyễn, tiêu chảy, lậu. Dùng giã để đắp chữa ngứa và bệnh ngoài da. Liều trung bình ngày 6 đến 12 g dưới dạng thuốc sắc hay ngâm rượu.

Chủ trị tinh lạnh, liệt dương, đái đục ở nữ, bạch đới, người già đái són, lạnh da, thần kinh suy nhược, phong thấp, lưng gối lạnh đau, vận động khó khăn.

3. Cách dùng và liều lượng:

Sâm cau thái nhỏ phơi khô, 100 g, ngâm trong 600 ml rượu trong vòng 5 đến 7 ngày là sử dụng được. Uống từ 20 đến 40 ml trước bữa ăn chính. Sâm cau thái nhỏ phơi khô lấy 15 g sắc với 200 ml nước còn 50 ml, uống trước bữa ăn chính.

Có thể ngâm rượu hoặc sắc nước uống hàng ngày. Sâm cau tươi 100 g, ngâm trong 300 ml rượu trong vòng 7 đến 10 ngày là sử dụng được. Uống từ 30 đến 50 ml trước bữa ăn chính.

*Chú ý:

Sâm cau chỉ có tác dụng hỗ trợ sức khỏe, không thay thế thuốc chữa bệnh.

Dùng sâm cau liều cao kéo dài sẽ gây cường dương, làm tinh hao kiệt sức. Người hư yếu không dùng.

Sâm cau là vị thuốc có độc, vì vậy cần chú ý không dùng quá liều dễ dẫn tới trúng độc, lưỡi sưng phù và đau, người cuồng táo bí tiện.

Những người bị âm hư hỏa vượng không nên dùng.

Để làm giảm ngộ độc, trước khi dùng cần ngâm nước vo gạo hoặc nước lã, thay nước nhiều lần cho đến khi nước trong, thì vớt ra đem phơi hoặc ngâm rượu.